خانواده درمانی ساختاری روش درمانی مبتنی بر قدرت و نتیجه گرا بر اساس اصول اکوسیستمی است. منطق پشت این نوع درمان این است که درمان فرد در برخی موارد، تنها در صورتی موفقیت‌آمیز است که خانواده ناکارآمد (به‌هم‌ریخته) او برای حل کامل مشکل درمان شود.
خانواده درمانی ساختاری چیست؟
خانواده درمانی ساختاری (SFT) نوعی از خانواده درمانی زیر چتر خانواده درمانی سیستمی است. SFT را «سالوادو مینوچین» طراحی کرد، در اویل دهه 1960 شروع به کار نمود و طی سال‌ها تکامل یافت. الگوهای این نوع درمان تعامل میان اعضای خانواده را رصد می‌کند و به آنها می‌پردازد تا الگوهای ناکارآمدی را که عامل مشکلات هستند بیابد.
در خانواده درمانی ساختاری، هدفی تعیین می‌شود تا به بهبود ارتباطات و روشی که اعضای خانواده با یکدیگر تعامل می‌کنند کمک کند و منتج به ایجاد ارتباطات سالم، مرزهای مناسب، و درنهایت ساختار خانوادگی سالم‌تر شود.
درمانگران همچنین زیرسیستم‌های خانواده را کشف می‌کنند، مانند روابط میان خواهران و برداران با استفاده از فعالیت‌های ایفای نقش در جلسات.
انواع خانواده درمانی سیستمی
خانواده درمانی ساختاری زیر چتر رویکردهای خانواده درمانی سیستمی است. خانواده درمانی سیستمی عمدتاً شامل خانواده درمانی ساختاری، خانواده درمانی استراتژیک و خانواده درمانی بین نسلی است.
خانواده درمانی ساختاری – روابط خانوادگی، رفتارها و الگوهایی را که در جریان جلسه درمان عرضه می‌شوند بررسی می‌کند تا ساختار خانواده را مورد ارزیابی قرار دهد.
خانواده درمانی استراتژیک – به بررسی فرایندها و کارکردهای خانواده، مانند ارتباطات یا الگوهای حل مسئله، با ارزیابی رفتار خانواده خارج از جلسه درمان می‌پردازد.
خانواده درمانی بین نسلی – الگوهای رفتاری چند نسلی را که رفتار خانواده یا افراد خاص را تحت تأثیر قرار می‌دهند شناسایی می‌کند. همچنین تلاش می‌نماید که دریابد مشکلات فعلی چگونه می‌توانند ناشی از این تأثیر باشند.
اینها تفاوت‌های عمده میان سه نوع رویکرد خانواده‌درمانی سیستمی هستند.
کارکرد خانواده درمانی ساختاری چگونه است
بسیاری، ازجمله افراد، والدین مجرد، خانواده‌های ترکیبی، خانواده‌های گسترده، افرادی که از سوءمصرف مواد رنج می‌برند، خانواده‌های دارای پدر و مادر ناتنی، و افرادی که در حال کمک گرفتن از کلینیک سلامت روان یا مطب‌های خصوصی هستند می‌توانند از مزایای SFT بهره‌مند شوند.
فرضیه اصلی در خانواده درمانی ساختاری سالوادور مینوچین که به آن پرداخته‌شده این است که برای تغییر رفتار یک نفر، درمانگر باید ابتدا ساختار خانواده وی را بررسی کند. اعتقاد به SFT یعنی اینکه ریشه مشکل در ساختار واحد خانواده و نحوه تعامل آنها با یکدیگر نهفته است.
بنابراین، اگر قرار است تغییر در رفتار شخص رخ دهد، ابتدا باید کار را با تغییر مناسبات خانوادگی شروع کرد.
SFT مبتنی برای اصول خاص است. اینها برخی از باورهایی هستند که SFT را شکل می‌دهند:
- محیط به ما سروسامان می‌دهد. روابط ما با دیگران رفتارمان را شکل می‌دهد. درمانگرها به‌جای ضمیرهای فردی، روی تعاملات میان مردم تمرکز می‌کنند.
- خانواده محیط اولیه است. ما بر اساس تعاملات دائماً در حال تغییر خود با اعضای مختلف خانوادهرشد می‌کنیم که همچنین به این معنی است که مناسبات خانوادگی دائماً در حال تغییر هستند.
- ساختار خانواده. اعضای خانواده با یکدیگر کنار می‌آیند و در طول زمان، الگوهای تعاملی مکرر را ایجاد می‌کنند.
- خانواده کارآمد. چنین خانواده‌ای با چگونگی واکنش مؤثر و مدیریت موقعیت‌های پراسترس و منازعه تعریف می‌شود، حتی اگر نیازها و شرایط در محیط اطراف آن مکرراً در حال تغییر باشند.
- وظیفه خانواده درمانگر ساختاری کمک به خانواده برای آگاهی از نقاط قوتش است تا بتواند الگوهای تعاملی را که مانع استفاده از چنین نقاط قوت می‌شوند کنار بگذارند.
مطالعات نشان می‌دهند، هدف قرار دادن خانواده‌ها با این نوع درمان در پرداختن مناسب به نیازها و مشکلات پیچیده‌ای که خانواده‌های نوجوان درگیر با مشکلات سلامت روان با آنها مواجه هستند کمک می‌کند.
تکنیک‌های خانواده درمانی ساختاری
در SFT، درمانگر از مداخله‌ای که «نقشه‌نگاری خانواده درمانی ساختاری» نامیده می‌شود برای پیوستن به محیط خانواده استفاده می‌کند. پس از بررسی نحوه تعامل خانواده، درمانگر اقدام به ترسیم نمودار یا نقشه‌نگاری ساختار خانواده شما می‌کند.
این نمودار به شناسایی سلسله‌مراتب، مرزها و زیرسیستم‌ها یا زیرروابط در واحد خانواده، مانند رابطه میان والدین یا بین یکی از والدین و یکی از فرزندان کمک می‌کند.
حوزه‌هایی که به آنها پرداخته می‌شود مربوط به قوانین خاص در خانواده، الگوهای توسعه‌یافته و ساختار است. شش حوزه مشاهده در ساختار خانواده که مینوچین آنها را به‌عنوان مهم‌ترین توصیف می‌کند شامل موارد ذیل هستند:
- الگوهای تعاملات خانواده
- انعطاف‌پذیری
- هماهنگی اعضای خانواده
- محیط زندگی خانواده
- مرحله تکوینی خانواده
- حفظ تعاملات خانوادگی
این مدل همچنین به مفهوم‌سازی مشکل می‌پردازد تا استراتژی صحیح را برای فهم مسئله ازنظر شفافیت و تأکید زیاد روی ارتباطات سالم بیابد. ممکن است رفتار درمانگر حین «ایفای نقش» در جلسه جانب‌دارانه به نظر برسد تا تعاملات منفی را برهم زند، در مورد موضوع روشنگری کند و تغییر در روش تعاملات خانواده به‌وجود آورد (برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد کاربرد درمان به این لینک مراجعه کنید).
دغدغه‌ها و محدودیت‌های خانواده درمانی ساختاری
مانند هر نوع درمان دیگر، نقدها و محدودیت‌هایی نیز در این نوع درمان وجود دارد. برخی معتقدند که این نوع درمان محدود است چون تنها شامل اعضای درجه‌یک خانواده هسته‌ای می‌شود و اعضای خانواده گسترده‌تر، محیط اجتماعی، دوستان و همسایگان را لحاظ نمی‌کند.
دغدغه/محدودیت دیگر، مؤلفه مالی و بیمه است. برخی شرکت‌های بیمه، SFT را به‌عنوان مداخله درمانی خاص پوشش نمی‌دهند. این موضوع به‌نوبه خود، باعث می‌شود که فرد/خانواده هزینه جلسات درمان و مداخلات خانواده درمانی ساختاری را به‌صورت آزاد تقبل کنند که ممکن است به دلیل بالا بودن تعرفه‌های بخش خصوص، به لحاظ مالی تحت‌فشار قرار گیرند.
نقاط قوت و ضعف خانواده درمانی ساختاری
- درمان روی این موضوع متمرکز است که اعضای خانواده متوجه شوند، کاربرد راهکارهایی قدیمی شاید در مورد همه مشکلات جواب ندهند.
- به فعال‌سازی راه‌های جایگزین خود اعضای خانواده برای برقرار ارتباط کمک می‌کند.
- از این درمان به دلیل تمرکز نه‌چندان زیاد روی قدرت تعاملات در روابط نسلی یکسان، مانند روابط زوج‌ها انتقاد شده است.
- چالش دیگر این است که درمانگر ممکن است مشکلی موقت را به‌عنوان مورد بزرگ‌تر تلقی کند
- مشارکت بیش‌ازحد درمانگر ممکن است منجر به اضطراب شود، درحالی‌که مشارکت اندک ممکن است به حفظ وضعیت موجود بینجامد.
چگونگی آماده شدن برای جلسات خانواده درمانی ساختاری
- برای آمادگی جهت SFT، مهم است که به دنبال متخصص سلامت روان دارای پروانه یا معتبر باشید که سابقه خانواده درمانی و آموزش و تجربه در مدل SFT داشته باشد.
- علاوه بر این معیارها، مهم است که درمانگری پیدا کنید که خود و خانواده‌تان احساس راحتی از کار کردن با او داشته باشید و احساس کنید که او بی‌طرف است و می‌توانید آزادانه در جلسه درمان دغدغه‌های خود را مطرح کنید.
- اگر احساس می‌کنید که درمانگر انتخابی، مناسب برای کلیه اعضای دخیل در جلسه درمان نیست، آنگاه مهم است که درمانگر دیگری را پیدا کنید.
- با اعضای خانواده خود بدون تعارف صحبت کنید و از تک‌تک آنها بپرسید که آیا از درمانگر رضایت دارند یا خیر.
- مطمئن شوید که اعضای خانواده احساس می‌کنند که این کار تجربه‌ای مفید است، و تک‌تک احساس راحتی، هم به‌صورت انفرادی و هم به‌عنوان کل واحد خانواده می‌کنند.
- اطمینان حاصل کنید که جلسه درمان تحت پوشش بیمه است یا اینکه می‌توانید ازنظر مالی هزینه جلسه درمان خصوصی را تقبل کنید.
با پرداختن به واحد و ساختار سیستم خانواده در خانواده درمانی ساختاری، نه‌تنها از مزیت‌های فردی بهره‌مند خواهید شد بلکه کل واحد خانواده تغییر مثبت را کشف خواهند کرد که به آنها به‌عنوان کل خانواده در سال‌های آتی کمک خواهد کرد.