اختلال بیش فعالی چیست؟

1- تعریف اختلال بیش فعالی

اختلال کم توجهی یا بیش فعالی (ADHD)، اختلال عصبی- رفتاری است با ترکیبی از بی توجهی، حواس پرتی، بیش فعالی و رفتار تکانشی همراه است.

اختلال بیش فعالی  در اوایل زندگی ظاهر می شود. طبق گزارشات انجام شده، 3 درصد از 7 درصد کودکان سن مدرسه، به این بیماری مبتلا هستند. طبق آمار پسران بیشتر از دختران دچار اختلال بیش فعالی می گردند. در صورت عدم درمان این بیماری در دراز مدت، فرد دچار مشکلاتی در عملکرد تحصیلی، موفقیت های حرفه ای، و توسعه اجتماعی-عاطفی خواهد شد. این در حالی است که این کودکان دارای هوش طبیعی و یا بالاتر از طبیعی هستند و این مشکلات نتیجه حواس پرتی و بی توجهی آنان است.

 کودک مبتلا به اختلال  بیش فعالی با افزایش سن، بیشتر مستعد ابتلا به سوء مصرف مواد مخدر، رفتار ضد اجتماعی، و صدمه به همنوعان خود می گردد. بیش از نیمی از کودکان مبتلا به AD / HD بعد از سن بلوغ و در بزرگسالی نیز علائم بیماری را خواهند داشت.

2- نشانه های اختلال  بیش فعالی

افرادی که دچار این بیماری است، دارای علائمی همچون :

 الف) حداقل به مدت شش ماه کودک درجه ای از ناسازگاری و مشکلات سطح رشد داشته باشد.

 ب) برخی از علائم قبل از سن 7 سالگی ظاهر شوند.

ج) علائم باعث اختلال و آسیب قابل توجهی در عملکرد تحصیلی، کاری، خانه، بعد از مدرسه، و غیره می گردد.

 د) این علائم به دلیل اختلال روانی دیگری نباشد مانند اختلال در یادگیری، بی نظمی و اختلال اضطراب و … .

 علائم و نشانه های اختلال  بیش فعالی عبارتند از:

1- علائم بی توجهی:

• مشکل فرد در توجه، سازماندهی وظایف، و یا راه اندازی ابزار مورد نیاز برای یک کار
• فرد به راحتی با مشاهده یا صدایی پریشان می شود.
• عدم توجه و بی دقتی در جزئیات و دستور عمل ها.
• اشتباه ات مکررو بی دقتی در مدرسه و سایر فعالیت های روزانه
• ناتوانی در انجام تکالیف مدرسه.
• گم کردن وسایل و فراموشکاری.
• به نظر نمی رسد که به طور مستقیم به سخنان گوش دهد و بیشتر خیال بافی می کند.

کودکان مبتلا به این بیماری از نوع بی توجهی کمتر رفتارهای مخرب انجام می دهند و اغلب به راحتی قابل تشخیص نیستند.

2- علائم بیش فعالی چیست؟

• اغلب در حال در رفتن است.
• بی قراری در دست ها و پا ها ، به طوری که در روی صندلی خود می لولد.
• قادر به ساکت نشستن و بی سر و صدا بازی کردن نیست.
• افراد مبتلا که در سنین کمتری قرار دارند به طور مداوم در حال دویدن، پریدن، بالارفتن از جایی هستند.
• بیش از حد و در جای نامناسب صحبت می کنند.
• قبل از اینکه پاسخ سوالی به پایان برسد ، سوال می پرسند.
• نمی تواند در نوبت و یا در صف بایستند.
• ایجاد مزاحمت و قاپیدن وسایل دیگران.

ترکیب دو نوع بی توجه،  وبیش فعالی  بیشتر دیده می شود که در فرد هر دو علائم دیده می شود.  بدین ترتیب که در برخی کودکان بی توجهی بیشتر و علائم بیش فعالی / تکانشگری کمتر دیده می شود. در برخی عکس این حالت است یعنی فرد بیشتر بیش فعال و تکانشگر است و کمتر از شش نشانه بی توجه در کودک دیده می شود.در صورت دیدن برخی از علائم از کودک خود، به روانشناسان، روانپزشک ، متخصص اعصاب مراجعه کنید تا با ارزیابی دقیق تر و رد اختلالات روانی دیگر، دلیل مشکل کودک شما مشخص گردد.

علل احتمالی بی توجهی کودک و رفتار شبه بیش فعالی می تواند بیماری اختلال بیش فعالی  (ADHD) نباشد. ممکن است به دلایلی همچون :  تغییر ناگهانی در زندگی کودک، مرگ پدر و مادر یا پدربزرگ و مادر بزرگ، طلاق پدر و مادر، از دست دادن شغل پدر و مادر، تشنج غیر قابل تشخیص (مانند صرع مختصر یا تشنج لوب تمپورال)، مشکلات شنوایی متناوب، اختلالات پزشکی که ممکن است کارکرد مغز، افت ناشی از ناتوانی در یادگیری، اضطراب، و افسردگی  باشد.یک ارزیابی کامل و بررسی بالینی عملکرد فرد در محیط علمی و اجتماعی، عملکرد عاطفی، و توانایی می تواند علت اصلی رفتار را مشخص کند.

3- دلایل اختلال بیش فعالی چیست

دلیل اصلی بیماری اختلال بیش فعالی کاملاً روشن نیست. اختلالات توجه ، بیشتر می تواند اختلال ژنتیکی باشد. مطالعات نشان داده که 25 درصد از بستگان نزدیک در این خانواده  دچار این اختلال هستند. مطالعات در دوقلوها نشان می دهد که تأثیر ژنتیکی قوی در این اختلال وجود دارد. دانشمندان با استفاده از تصویربرداری عصبی و اسکن مغز ارتباط بین توانایی حفظ توجه در افراد و سطح فعالیت در مغز آنان وجود دارد. برای مثال، دانشمندان متوجه شدند که در لوب فرونتال مغز افراد عادی با کسانی که دارای این اختلال هستند ، تفاوت وجود دارد.

تحقیقات نشان داده که  استفاده از سیگار و الکل در دوران بارداری و خطر اختلال بیش فعالی در کودک وجود دارد. مصرف این مواد در رشد مغز جنین اختلال ایجاد می کند.

مواد سمی در محیط زیست مانند سرب، گرد و غبار، خاک، بنزین سرب دار و رنگ ، آب لوله های قدیمی  ممکن است در رشد مغز و یا فرآیندهای مغز مشکلاتی ایجاد کند که منجر به اختلال بیش فعالی می شوند.البته این شواهد قطعی نیستند و مدارک کامل و دقیقی در دست نیست که این عوامل باعث این اختلال گردند.

4- درمان اختلال بیش فعالی چیست؟

هر خانواده می خواهد که برای درمان فرزند خود موثرترین گزینه را انتخاب نماید. اما این پرسش را باید درمانگر حرفه ای پاسخ دهد. اما به طور معمول درمان ترکیبی دارو و درمان رفتاری، می تواند مفید و موثرترین درمان باشد.

داروهای اختلال بیش فعالی چیست؟

برای چند دهه، دارو درمانی برای اختلال بیش فعالی  مهم ترین درمان بود. در زیر فهرستی از داروهای محرک را معرفی می‌کنیم. نام درونِ پرانتز، نامِ عمومی دارو ها آمده است.همچنین حداقل سنی که می‌تواند از این داروها استفاده کند نیز ذکر شده است. موثر ترین این دارو ها عبارت از:

• Amphetamine ) Adderall ) برای سنین 3 سال و بالاتر                                                                                              
• Methylphenidate ) Concerta ) برای سنین 6 سال و بالاتر                                                                                        
• Pemoline ) Cylert ) برای سنین 6 سال وبالاتر                                                                                                              
• Dextroamphetamine ) Dexedrine )برای سنین 3 سال و بالاتر                                                                                
• Dextroamphetamine ) Dexrtostat) برای سنین 3 سال و بالاتر                                                                               
• Dexmethylphenidate ) Focalin ) برای سنین 6 سال و بالاتر                                                                                    
• Methylphenidate ) Metadate ) برای سنین 6 سال و بالاتر                                                                                       
• Methylphenidate ) Ritalin ) برای سنین 6 سال و بالاتر 

به دلیلِ عوارض جانبی خطرناکی که Cylert  روی کبد دارد، معمولاً این دارو به عنوانِ اولین انتخاب نیست. اخیراً داروهایی که جزء محرک‌ها نیستند اما برای درمان AD/HD موثرند توسط FDA تایید شدند. Strattera یا اتوموکستین (Atomoxetine) دارویی است که روی انتقال دهنده عصبی به نامِ نوراپی نفرین اثر می‌گذارد. در حالی که دیگر دارو های محرک‌  بر روی انتقال دهنده عصبی دوپامین، تأثیر می گذارند. البته برای مقایسه این دارو با سایر محرک ها به مطالعات بیشتری نیاز داریم اگر چه این دارو در 70 درصد افراد اثر خوبی داشته است.

استفاده از محرک‌ها، در بسیاری از افراد منجر به کاهش علائمِ تحرک زیاد و خودانگیخته می‌شود و قدرت تمرکز، مهارت‌های کاری و آموزشی را تا اندازه مناسبی ارتقاء می‌بخشد. همچنین این داروها باعثِ افزایش میزان هماهنگی در بدن می‌ گردند و نتیجه آن ارتقاء سطح مهارت هایی مانند نوشتن و یا ورزش کردن در کودکان می شود.

داروهای محرک در انواعِ جذبِ بلند مدت و کوتاه مدت وجود دارند. داروهای جدیدی دارای ماندگاری و اثر بخشی بیشتری هستند و کودک می‌تواند قبل از رفتن به مدرسه آن را مصرف نماید و دیگر نیازی نیست، در مدرسه نیز با کمک مسئولان مدرسه دارو مجدد به کودک داده شود.

اگر پس از یک هفته، پس از مصرف دارو بهبودی حاصل نشد، باید به پزشک معالج اطلاع داد تا میزان دوز دارو را تغییر دهد یا از داروی دیگری استفاده نماید. به طور متوسط از هر ده کودک یک کودک از داروهای محرک جواب نمی‌گیرد. و باید از سایر دارو ها برای درمان کمک گرفت. در مواقعی که اختلال AD/HD با دیگر اختلال‌ها همراه باشد و با محرک‌ها نیز درمان نشود، می‌توان از داروهای ضدِ افسردگی برای کاهشِ علائم استفاده کرد.

عوارض جانبی داروها بیش فعالی:

داروهای محرک، در ابتدایِ مصرف که دوزِ دارو پایین است، عوارض جانبی ندارند اما با افزایش دوزِ مصرفی عوارض جانبی افزایش می یابد که از شایع‌ترین آنها می‌توان به : کاهش اشتها، بی خوابی، افزایش بی قراری و تحریک پذیری اشاره نمود. در مواردی نیز دردِ معده و سردردهای خفیف دیده شده است. در مورد اشتها، بی اشتهایی و کم اشتهایی در حینِ مصرف دارو در نوسان است، و در ساعاتی از روز به اوج می‌رسد. بنابراین خوراکی‌هایی که ارزشِ غذایی مناسبی دارند باید همواره در دسترس کودک باشند.

برای برطرف کردنِ مشکل بی خوابی کودکان چندین گزینه پیش رو است که عبارتند از : کم کردنِ دوز مصرف، تغییرساعت مصرف دارو، حذف وعده‌ی عصر یا شب (زیر نظر پزشک) و تجویز داروهای کمکی مانند ضدافسردگی ها با دوز پایین.

برخی از کودکان در حین مصرف دارو دچار تیک و یا افزایش تیک می‌گردند. که این موضوع با پایین آوردن دوز دارو معمولاً حل می شود.تعداد بسیار کمی از کودکان داروهای محرک را نمی‌توانند تحمل کنند و این موضوع هرچقدرهم که دوز مصرف پایین باشد اهمیتی ندارد. در چنین مواردی از داروهای ضدافسردگی به جای داروهای محرک استفاده می‌شود.

مدتِ کوتاهی پس از مصرف دارو، کودک شروع به بهبودی و پیشرفت می‌کند و زمانیکه مردم چنین پیشرفتِ سریعی را می‌بینند، متأسفانه تصور می‌کنند که دارو تنها چیزی است که به آن نیاز دارند، درصورتی که تنها راه درمان این اختلال دارو نیست. آن‌ها تنها علائم را در همان روزی که مصرف می‌شوند، کنترل می‌کنند. باید در نظر داشت که داروها به کودکان کمک می‌کنند تا آن‌ها بتوانند از مهارت‌هایی که دارند بهتر استفاده کنند نه اینکه باعثِ افزایش مهارتِ کودکان شوند.

رفتار درمانی، مشاوره و حمایت‌های مناسب عملی، به افرادی که دچار AD/HD می‌آموزد که چگونه مشکلات روزمره خود را به خوبی پشت سر بگذارند؛ و احساسِ بهتری نسبت به خودشان داشته باشند.

روان درمانی – اجتماعی:

داروها، برای فرد مبتلا به AD/HD   مفید و موثر هستند. با مصرف آن‌ها فرد می‌تواند بعضی از رفتارهای خود را کنترل کند. اما برایِ مهارِ افسردگی، اضطراب و خشم، نیاز به کمک و زمان بیشتر است. هم والدین و هم کودک ممکن است برای مدیریت این چنین رفتارهایی، نیاز به آموزش داشته باشند. آموزش‌هایی که در پیشرفت مهارت‌هایشان و نحوه برخورد و برقراری ارتباط با یکدیگر، مفید و کاربردی باشد.

در مشاوره  ای تک نفری، مشاور به کودک می‌آموزد که احساسِ بهتری به خودش داشته باشد، توانایی‌ها و مهارت هایش را پیدا کند و در تلاش باشد که آن‌ها را گسترش دهد. به او می آموزد که او می تواند از پسِ مشکلات خود برآید و کنترل بیشتری نسبت به رفتارِ خود داشته باشد. در بعضی موارد، علاوه بر بیمار ، دیگر اعضاء خانواده نیز نیازمند مشاوره هستند. مشاور خانواده کمک می‌کند تا از رفتارهای تَنِش زا و ناراحت کننده اجتناب کنند و زمینه ای مساعد را برای بهبودی فرزند خود فراهم سازند.

روان درمانی:

روان درمانی به بیماران کمک می‌کند تا وضعیت خود را بهتر درک کنند و آن را بپذیرند. در روان درمانی، والدین در مورد احساسات و شرایط نگران کننده‌ی خود با درمانگر صحبت نمایید و مشاور سعی می کند راه حل های مفیدی را در اختیار شما قرار دهد.

شناختی – رفتاری درمانی:

این روشِ درمان، بیمار و خانواده را هر چه سریع‌تر به نتیجه می رساند. بر خلافِ روان درمانی، در این روش سعی نمی‌شود آگاهی و درکِ افراد نسبت به احساسات و رفتارهایشان را بیشتر کنند، بلکه مستقیماً به افراد کمک می‌کنند تا رفتارشان را تغییر دهند.

تمرینِ مهارت‌های اجتماعی:

این گونه تمرین‌ها به کودک می آموزد که رفتارهای جدیدی داشته باشد. در طیِ این تمرین‌ها، ابتدا درمانگر مدل‌های مناسبِ رفتاری را مانندِ رعایت کردن نوبت دیگران ، و یا در خواست کمک را، برای کودک کاملا تشریح کرده و نشان می‌دهد و بعد فرصتی برای کودک مهیا می‌کنند تا او بتواند آن مدل‌ها را تمرین و اجرا سازد. برای مثال از مهارت‌های که ممکن است به کودکان آموخته شود، تشخیصِ حالتِ افراد از روی تن صدا و حالت چهره آن‌هاست تا کودک بتواند وضعیت افراد را درک کند. مثلاً بتواند تشخیص دهد  که  فلان شخص عصبانی است یا خوشحال است و متناسب با وضعیت دیگران از خود واکنش نشان دهد.

سیستمِ تشویق و تنبیه راه مناسبی برایِ متعادل کردنِ رفتار کودک است. با کمک این روش، پدر و مادر و یا مربیان می‌توانند رفتارهای صحیح را با پاداش دادن، برای کودک  مطلوب تر کنند و در مقابل اگر کودک رفتار مناسبی از خود نشان نداد، با یک جریمه سبک، او را متوجه اشتباه رفتارخود کنند. پاداش‌ها می‌تواند کوچک و ارزان باشند اما حتما باید چیزی باشند که کودک به آن‌ها علاقه نشان می دهد. گاهی اوقات حذف پاداش خود یک نوعی از جریمه تلقی می گردد. در کل هدف از این کار آموزشِ کودک است تا بتواند رفتار درست را از رفتارِ نادرست تشخیص دهد. این روشِ تربیتی برای همه کودکان موثر است اما آن دسته از کودکان که دچار AD/HD هستند، معمولاً نیازمند پاداشِ بیشتری نسبت به کودکان سالم هستند.

تغییر و مدیریت بعضی از حالت‌ها می‌تواند به کودکان کمک کند. مانند :

• اجتناب از شلوغی و ریخت و پاش در محیط.
• آموزش بیشتر کودک توسط مربی خصوصی برای رفع مشکلات تحصیلی.
• اطمینان از خواب کافی کودک.
• اطمینان از سلامتِ عمومیِ کودک، رژیمِ غذایی متنوع و پرفیبر.