اختلال وحشت زدگی یا پانیک (Panic Disorder) ، بخش غیرقابل کنترل ترس است که تظاهرات فیزیکی آن عبارتند از: تپش قلب، تعریق و سرگیجه است. نگرانی در مورد رخ دادن حمله ترس ممکن است باعث اضطراب بیشتر در فرد گردد.

1- اختلال وحشت زدگی یا پانیک چیست؟

در این اختلال فرد به طور ناگهانی دچار وحشت و ترس شدید می گردد که همراه با علائم فیزیکی مانند : درد قفسه سینه، تپش قلب، تنگی نفس، سرگیجه یا ناراحتی شکمی .

از آنجا که علائم وحشت زدگی بسیار شبیه به کسانی است که دچار حمله قلبی یا سایر شرایط پزشکی تهدید کننده حیات هستند، این اختلال باید با آزمایش دقیق پزشکی توسط متخصص مورد بررسی قرار گیرد.

این افراد اغلب ازمکان های های بسته و شلوغ مانند مراکز خرید، یا جاهای خلوتی که کمک رسانی در آن سخت باشد یا مکان هایی که قبلاً در آن دچار حملات پانیک یا وحشتزدگی شدند، دوری می کنند. به نوعی اکثر کسانی که دچار اختلال وحشتزدگی هستند، دچار بیمار آگورافوبیا نیز می گردند و در خانه و همان مکان امن می مانند.

6 میلیون آمریکایی بالغ مبتلا به اختلال وحشتزدگی هستند که طبق آمار زنان دو برابر مردان به این اختلال دچار هستند. حملات وحشتزدگی اغلب در اواخر نوجوانی یا اوایل بلوغ آغاز می گردد. ولی این بدان معنا نیست که با یک حمله فرد همیشه دچار حمله وحشتزدگی خواهد بود. بسیاری از مردم در طول زندگی خود فقط یک حمله پانیک یا وحشتزدگی را تجربه کردند و بعد آز آن هیچ تجربه وحشتزدگی را نداشته اند. طبق تحقیقات وراثت نقش مهمی در این اختلال دارد.

2- علائم اختلال وحشت زدگی یا پانیک چیست؟

یک حمله وحشت زدگی به طور ناگهانی رخ می دهد وحدود 10 تا 20 دقیقه طول می کشد. برخی از علائم ممکن است یک ساعت پس از حمله در فرد باقی بماند. در طول یک حمله وحشتزدگی، فرد می پندارد که یا دیوانه شده و یا دچار حمله قلبی شده، و یا در حال مرگ است. حملات وحشتزدگی قابل پیش بینی نیست. حداقل در مراحل اولیه بیماری، هیچ نشانه یا علامتی دال بر شروع حمله وجود ندارد.

یادآوری یک حمله وحشتزدگی در گذشته می تواند، آغازگر حمله ای جدید باشد. چگونگی الگوی حمله در هر بار می تواند متفاوت باشد. حملات وحشتزدگی ممکن است در شرایط خاص بیشتر نمود کند مثل حضور در مکان ها یی که امکان کمک فوری در آن نباشد. مثل: اضطراب در وضعیتی که فرد در آن شرایط حس کمک فوری می کند یا قرار گرفتن در میان جمعیت یا مسافرت با هواپیما.

فرد مبتلا به اختلال وحشتزدگی اغلب در نگرانی و ترس حمله دیگر زندگی می کند و این ترس او را وا می دارد که از محیط امن خود یعنی خانه، دور نشود و این می تواند زندگی او را دچار اختلال کند.

به طور رسمی بیمار مبتلا به اختلال وحشتزدگی، باید حملات وحشتزدگی را به صورت چهار حمله وحشتزدگی درمدت چهار هفته، یا یک یا چند حمله در طول مدت حداقل یک ماه ، تجربه کند.

فرد مبتلا به اختلال وحشتزدگی، حداقل چهار مورد از علائم زیر را طی حمله تجربه خواهد کرد:

تپش قلب
تعریق
لرز
تنگی نفس
احساس خفگی
درد یا ناراحتی در ناحیه قفسه سینه
تهوع یا ناراحتی شکمی
احساس سرگیجه ناپایداربه همراه ضعف
ترس از دست دادن کنترل و یا عذاب قریب الوقوع
ترس از مرگ
بی حسی یا احساس سوزش
گرگرفتگی

حملات وحشتزدگی ممکن است رفتار و عملکرد فرد را در خانه، مدرسه، و یا محل کار تغییر دهد. افراد مبتلا به اختلال، اغلب در مورد اثرات حملات وحشتزدگی نگران هستند. افراد مبتلا به اختلال هراس ممکن است علائم اعتیاد به الکل، افسردگی ویا مواد مخدر نیز داشته باشند.

3- دلایل اختلال وحشتزدگی یا پانیک چیست؟

وراثت، عوامل بیولوژیکی وحوادث استرس زا می توانند نقش مهمی در شروع اختلال وحشتزدگی بازی کنند. اگر چه علل دقیق هنوز ناشناخته است، ولی موضوع بسیاری از مطالعات علمی می باشد. برخی مطالعات نشان که اگر یکی از دو قلوها به اختلال وحشتزدگی باشد 40 درصد امکان دارد که دوقلو دیگر هم به این اختلال دچار گردد. اگرچه موارد بسیاری دیده شده که اختلال وحشتزدگی یا پانیک بدون هیچ سابقه خانوادگی در فرد رخ داده است.

محققان در تحقیقات حیوانی و انسانی ، بر روی بخش های خاصی از مغز که در اضطراب و ترس درگیر هستند مطالعات انجام دادند. وجود ترس در انسان ، برای مقابله با خطر و در نهایت بقا است. ترس پاسخی فوری و بدون تفکر آگاهانه می باشد که در آمیگدال، در مغز انجام می شود. اگر چه بخش کوچکی از مغز درگیر آن است ولی از پیچیدگی زیادی برخوردار است. بدین ترتیب می توان گفت اختلالات اضطرابی با فعالیت های غیر طبیعی در آمیگدال بی ارتباط نیست.

4- درمان اختلال وحشتزدگی یا پانیک

اختلال وحشت زدگی با داروها به همراه درمان شناختی- رفتاری درمان می شود. یک نوع از روان درمانی که به بیماران می آموزد با مشاهده حملات وحشتزدگی چه طور آرامش خود را حفظ کنند. این درمان ها 70 تا 90 درصد به افراد مبتلا به این بیماری کمک کرده است. بیشتر بیماران پس از گذشت چند هفته پیشرفت های چشم گیری داشته اند. اگر چه گاهی بازگشت حملات رخ داده است، اما می توان آنها را به طور موثری درمان نمود.

داروهای ضد افسردگی

چند دارو از ابتدا برای درمان افسردگی تجویز می شدند که برای از بین بردن اختلال وحشت زدگی نیز موثرهستند. بلافاصله پس از مصرف دارو علائم کاهش نمی یابد. چند هفته پس از مصرف داروهای ضد افسردگی به تدریج علائم شروع به ناپدید شدن می کنند، بنابراین بیماران نباید ناامید شده ومصرف داروهای خود را متوقف سازند.

مهم ترین داروهای ضد افسردگی مهارکننده های بازجذب سروتونین یا SSRI ها هستند. این دارو ها بر پیام رسان شیمیایی به نام سروتونین تأثیر می گذارند.

SSRI عوارض جانبی کمتری دارند. اگر چه گاهی اوقات بیماران در اولین دوز مصرفی SSRI ها کمی حالت تهوع و یا وحشت زده و عصبی می شوند ولی در طول زمان این احساسات از بین می روند. اختلال عملکرد جنسی ممکن است یک اثرات جانبی SSRI ها باشد، اما تنظیم دوز یا تغییر به یک SSRI دیگر مشکل را حل خواهد ساخت. بیماران باید در مورد تمام عوارض جانبی با دکتر خود صحبت نمایند تا در صورت لزوم پزشک معالج تغییرات لازم را انجام بدهد.

SSRI هایی که به طور معمول برای اختلال وحشتزدگی یا پانیک تجویز می شوند عبارتند از:

فلوکستین (Fluoxetine) ، سرترالین (Sertraline) با نامهای تجاری(آسنترا یا زلفت) ، اس‌‌سيتالوپرام (escitalopram) ، پاروکستین (Paroxetine) و سیتالوپرام (Citalopram).

SSRI ها معمولاً برای درمان اختلال وحشتزدگی هنگامی که با اختلالاتی مانند: OCD، فوبی یا ترس اجتماعی، یا افسردگی همراه است، استفاده می شود.

این دارو ها باید از دوز پایین آغاز شوند و عوارض جانبی کمتری نسبت به سایر داروهای ضد افسردگی دارند. اگر چه عوارضی مانند تهوع یا وحشت در اولین مصرف گزارش شده که با گذشت زمان محو شده است.

داروهای ضد افسردگی سه حلقه ای نیز برای درمان اختلال وحشتزدگی مورد استفاده قرار می گیرد. اما بسیاری از پزشکان و بیماران ترجیح می دهند از این دارو ها کمتر استفاده کنند چرا که دارد های ضد افسردگی سه حلقه ای ،عوارض جانبی مانند سرگیجه، خواب آلودگی، خشکی دهان، و افزایش وزن دارند.

قدیمی ترین نسل از داروهای ضد افسردگی ،مهار کننده های مونوآمین اکسید MAOI ها هستند، از میان آنان معمولاً فنلزین(Phenelzine) برای بیماران مبتلا به اختلال وحشتزدگی تجویزمی گردد. افرادی که MAOI مصرف می کنند، باید به رژیم غذایی خود دقت بیشتری داشته باشند. چرا که این داروها با برخی از غذاها و نوشیدنی، از جمله پنیر و شراب قرمز، که شامل یک ماده شیمیایی به نام تیرامین است، تداخل دارد. MAOI ها نیز با برخی داروهای دیگر، از جمله برخی از انواع قرص های ضد بارداری، مسکّن های ضد درد ازخانواده بروفن ها مانند: ایبوبروفن (Advil)، موترین (Motrin) یا استامینوفن کدئین (Tylenol) ، داروهای آلرژی، و مکمل های گیاهی تداخل دارند. MAOI ها می توانند با تداخل با این دارو ها باعث افزایش فشار خون گردند.

برخی مواقع MAOI ها و SSRI ها می توانند موجب به وجود آمدن سندرمی تحت عنوان« سندرم سروتونین»، گردند که می تواند سردرگمی، توهم، افزایش تعریق، سفتی عضلات، تشنج، تغییر در فشار خون و یا تغییر ریتم قلب نماید که این شرایط می تواند حتی زندگی فرد را به مخاطره بیاندازد.

دارو های ضد افسردگی

این گروه از دارو های ضد افسردگی شناخته شده به عنوان بنزودیازپین ها، از جمله آلپرازولام (Alprazolam) و لورازپام (Lorazepam) برای بیماران مبتلا به اختلال وحشتزدگی برای مدت کوتاه تجویز می گردد. این دارو ها عوارض جانبی کمی دارند که از مهم ترین آن خواب آلودگی است ولی از آنجا که سطح تحمل فرد نسبت به این دارو ها، به سرعت افزایش می یابد باید دوز دارو بیشتر گردد برای همین برای دوره ای کوتاه مورد استفاده قرار می گیرد. در ضمن این داروها ایجاد وابستگی در فرد می نمایند که بیمارانی به مواد یا الکل اعتیاد داشتند مصرف آن توصیه نمی گردد. قطع این دارو باید به طور تدریجی انجام شود وقطع سریع آن امکان بازگشت بیماری را افزایش می دهد. این مشکلات باعث شده که بعضی پزشکان کمتر از این دارو ها استفاده نمایند.

مصرف داروها

قبل از مصرف دارو توجه به مواد زیر اهمیت زیادی دارد:

از دکتر خود درباره اثرات و عوارض جانبی داروحتماً سوال کنید
از دکتر خود در مورد درمان های جایگزین و یا داروهایی که استفاده می کنید، مطلع سازید
از دکتر خود بپرسید که و چگونه دارو باید متوقف شود. برخی داروها را نمی توان به طور ناگهانی متوقف کرد
با دکتر خود را برای تعیین نوع داروی مناسب و دوز آن صحبت کنید
آگاه باشید که برخی داروهای وقتی به خوبی تأثیر می گذارند که به طور منظم مصرف گردند و در صورت قطع دارو امکان بازگشت سریع بیماری در فرد وجود دارد

درمان شناختی- رفتاری و رفتاری (CBT)

یک شکل از روان درمانی است که در درمان اختلال وحشتزدگی موثر است، درمان شناختی رفتاری (CBT) است. هدف اصلی CBT و درمان رفتاری ، کاهش اضطراب با از بین بردن اعتقادات و یا رفتارهایی که باعث ترس و وحشت در فرد می گردد.

این درمان دو جزء دارد: اول، جزء شناختی که کمک می کند مردم را با تغییر الگوهای فکری خود بر ترس خود غلبه کنند. به عنوان مثال، یک فرد مبتلا به اختلال ترس ممکن است همه علائم جسمی اش مثل تنگی نفس و تپش قلب را تهدیدی به شمارآورد که با شناخت کافی از روند فیزیولوژیکی می تواند از میزان ترس و نگرانی اش کاسته شود.

دوم،جزء رفتاری CBT که کمک می کند تا در شرایط استرس زا فرد واکنشی بهتری نشان دهد. در این بخش فرد با در معرض قرار گرفتن در شرایط استرس و ترس می آموزد که باید چه واکنشی نشان دهد. در همه این مراحل درمانگر در کنار بیمار است، تا در نهایت، طبق برنامه و پس از تمرین های مکرر میزان اضطراب و استرس در فرد کاهش یابد.

CBT و درمان رفتاری هیچ عوارض جانبی بدی مثل درد و فشار حاصل از اضطراب ندارد. اما درمانگر نیز باید به خوبی با تکنیک های درمان آشنا باشد. در طول درمان، احتمالاً درمانگرتکالیفی به بیمار خواهد دارد که بیمار موظف به انجام آن است تا روند درمان بهتر صورت پذیرد.

بطور معمول رفتار درمانی یا CBT حدود 12 هفته طول می کشد. گاهی درمان به صورت گروهی انجام می شود و افراد گروه مشکلات مشابهی با هم دارند.

شواهدی وجود دارد که این دوره درمان ، اثرات سودمند تر و طولانی تر از دارو در افراد مبتلا به اختلال وحشت داشته است.

نقاط متداول در درمان CBT عبارتند از:

کسب شناخت و کنترل عوامل استرس زا
یادگیری و جایگزین ساختن افکار وحشت زا و کاهش حس درماندگی.
مدیریت استرس آموزش و تکنیک های تمدد اعصاب برای کمک به هنگام بروز علائم.
تمرین حساسیت زدایی و قرار گرفتن در معرض عوامل استرس زا به طور سیستماتیک، که در آن از فرد خواسته می شود چیزهایی که باعث استرس می گردند را تصور کند، و بدین ترتیب بیمار با مواجهه تدریجی و غلبه بر ترس وارد به حالت طبیعی باز می گردد.

اگر یک اختلال با فاصله دوباره بازگشت کند ، از درمان شناختی – رفتاری می توان برای بار دوم استفاده نمود. درمان را می توان برای بار دوم استفاده کرد. در برخی موارد دارو درمانی همراه با روان درمانی انجام می گیرد و برای بسیاری از افراد این بهترین روش برای درمان است.