زمانی که فرد برای مشکلی احساسی یا مشکلات مربوط به سلامت روان به دنبال درمان می‌رود، گزینه‌های مختلفی پیش روی او وجود دارد. برخی افراد ممکن است برای دریافت دارو به پزشک مراجعه کنند، در حالی که افراد دیگر ممکن است به مشاوره خانواده یا روانشناس مراجعه کنند.
یکی از روش‌های درمان مشکلات احساسی و روانی روش مشاوره منظومه ای خانوادگی است، که از طریق کشف تعاملات ناکارآمد خانوادگی به فرد کمک می‌کند.
تاریخچه روش درمانی منظومه‌های خانوادگی و چگونگی اثر گذاری‌های درمانی آن
اعتبار ابداع روش منظومه‌های خانوادگی به برت هلینگر می‌رسد. او این روش را پس از خدمت در جنگ آلمان‌ها در زمان رایش سوم و سپس گذراندن دوره‌ای به‌عنوان مبلغ مذهبی در آفریقای جنوبی ابداع کرد.
هلینگر پس از مطالعه‌ی روش‌های دیگر مانند گشتالت‌درمانی به این نتیجه رسید که علائم و آثار بیماری‌های روان‌شناختی به‌طور ناهشیار در نظام خانواده پایدار می‌مانند.
روش منظومه‌های خانوادگی برت هلینگر بر ایده‌ی «روح خانواده» تمرکز دارد و بیان می‌دارد که افراد عمیقا تحت تاثیر این سیستم هستند.
زمانی که افراد احساس کنند نسبت به خانواده‌ی خود وفادار نبوده‌اند، حس گناه پیدا می‌کنند، و زمانی که به خانواده وفادار باشند، احساس معصومیت و بی‌گناهی دارند. احساس گناهی که بی‌وفایی نسبت به خانواده را در بر می‌گیرد، می‌تواند منجر به اختلالات روان‌شناختی و مشکلات مربوط به سلامت روان شود.
مطالعات مربوط به روش منظومه‌های خانوادگی حاکی از این است که این روش می‌تواند بسیار موثر باشد. گزارشی اخیر که نتایج 12 پژوهش مختلف را بررسی می‌کرد، حاکی از این بود که در 9 تا از این پژوهش‌ها بهبود مشکلات روانی با استفاده از این روش درمانی مشاهده می‌شد.
با توجه به پژوهش‌های در دسترس، روش درمانی منظومه‌های خانوادگی برای درمان انواع مختلفی از مشکلات سلامت روان به کار می‌رود، که در ادامه به جزئیات آن پرداخته خواهد شد. یکی از مزایای دیگر این روش این است که به‌طور معمول دوره‌ی کوتاهی دارد.
می‌توان در یک کارگاه منظومه‌ی خانوادگی یک روزه حضور یافت، و یا با شرکت در چند جلسه‌ی فردی با مشاور و درمانگر، تعاملات مشکل‌ساز خانوادگی را شناسایی کرد.
روش مشاوره خانواده منظومه ای چیست؟
حالا که درباره‌ی تاریخچه و مزایای روش منظومه‌ی خانوادگی اطلاعاتی در دست داریم، پرداختن به جزئیات این روش سودمند است، در کنار پاسخ به این سوال که: «این روش درمانی چگونه کار می‌کند؟»
در بیشتر مواقع روش مشاوره خانواده منظومه ای را به‌صورت گروهی اجرا می‌کنند. درمان‌گرها کارگاه‌هایی را برگزار می‌کنند، و افراد بدون هرگونه خویشاوندی در این جلسات حضور پیدا می‌کنند.
افرادی که به دنبال راه‌حلی برای یک مشکل خانوادگی هستند، «جستجوگر» نامیده می‌شوند. و افرادی که نمایان‌گر خانواده‌ی جستجوگر هستند، «نمایانگران» نامیده می‌شوند. افرادی که به‌عنوان نمایانگران تعاملات خانوادگی جستجوگر انتخاب می‌شوند، او را نمی‌شناسند و هیچ‌گونه پیش‌زمینه‌ای نسبت به مشکلات او ندارند.
طی این جلسات جستجوگر مشکلات مدنظر خود را بیان می‌کند، و نمایان‌گرها به احساسات جستجوگر واکنش نشان می‌دهند. درمانگر یا تسهیلگر ممکن است از اعضا درباره‌ی واکنش احساسی آن‌ها نسبت به مسئله‌ای که جستجوگر بیان کرده، سوال بپرسند.
همچنین ممکن است درمانگر «نمایان‌گرانِ» خانواده‌ی جستجوگر را در موقعیت‌های مختلفی قرار دهد یا از آن‌ها بخواهد در سناریوهای خاصی نقش بازی کنند تا مشکلات خانواده‌ی جستجوگر بازسازی شوند.
این کار باعث می‌شود مشکل اصلی جستجوگر شناسایی شود، و حتی ممکن است به او کمک کند که مشکلش در همان لحظه حل شود. نمایانگران نقش افراد خانواده‌ی جستجوگر را بازی می‌کنند، و گفته می‌شود باید بتوانند احساساتی را که در رابطه با مشکل جستجوگر به وحود می‌آید، تجربه و حس کنند.
از طریق این روش نمایانگران می‌توانند مشکلی که در خانواده‌ی جستجوگر وجود دارد را شناسایی کنند.
انواع منظومه‌های خانوادگی
با وجود اینکه معمولا این رویکرد به صورت گروهی اجرا می‌شود، اما این روش تنها روش اجرای آن نیست. در ادامه انواع روش‌های منظومه‌های خانوادگی بررسی می‌شوند:
1.منظومه‌های گروهی
منظومه‌ی خانوادگی گروهی مدلی کلاسیک است که در بالا به آن پرداخته شد.
این منظومه‌های خانوادگی شامل گروهی از غریبه‌هاست که در کنار هم جمع می‌شوند و مشکلات خانوادگی یک فرد را بازنمایی می‌کنند. برخی از افراد گروه، یکی از اعضای خانواده‌ی عضوی دیگر را بازنمایی می‌کنند، و گروه با همراهی هم بر روی ناکارآمدی‌های خانوادگی کار می‌کنند تا علت مشکلات روان‌شناختی فرد شناسایی شود.
منظومه‌های گروهی معمولا از طریق کارگاه‌ها برگزار می‌شوند. طی این کارگاه‌ها هر عضو فرصت این را دارد که نقش «جستجوگر» را داشته باشد و به دنبال مشکلاتی بگردد که باعث شده به دنبال درمان بیاید.
2.منظومه‌های فردی
این مورد کم‌تر رایج است اما با این وجود برخی درمانگران خانواده ممکن است از جلسات فردی استفاده کنند. در این جلسات ممکن است افراد از مجسمه‌های کوچکی برای بازنمایی افراد خانواده‌ی خود استفاده کنند، و یا از تکنیک‌های هنردرمانی برای بازسازی تعاملات خانوادگی استفاده کنند.
تکنیک‌هایی که در منظومه‌های خانوادگی استفاده می‌شوند
تکنیک‌های زیر در روش درمانی منظومه‌ی خانوادگی رایج هستند.
1.سایکودراما یا روان‌نمایشگری
این تکنیک درمانی موجب می‌شود مشکلات خانوادگی به شکلی نمایشی بازنمایی شوند، به طوری که انگار افراد در حال اجرای نمایش هستند. درمانگران منظومه‌های خانوادگی از سایکودراما برای بازنمایی صحنه‌ها یا مشکلات زندگی فرد استفاده می‌کنند.
در سایکودراما صحنه‌ها از طریق بازآفرینی اتفاقات یا سناریوها، چه واقعی و چه خیالی، ساخته می‌شوند. طی این فرایند فرد به بینش جدیدی دست پیدا می‌کند و به سمت درمان پیش می‌رود.
2.استفاده از اشیا
در درمان‌های منظومه خانوادگی فردی شخص ممکن است صحنه‌های خانوادگی را با به‌کارگیری اشیا و برای بازنمایی اعضای خانواده بازآفرینی کند. درمانگر فرد را به سمت بازنمایی مشکلات خانوادگی از زاویه‌ی دیدی جدید هدایت می‌کند.
3.نقاشی و طراحی
همانطور که از طریق سایکودراما می‌توان صحنه‌های زندگی فرد را بازسازی کرد، با استفاده از نقاشی و طراحی نیز می‌توان به این کار دست یافت. این روش رویکردی جایگزین است که در منظومه‌های خانوادگی فردی از آن استفاده می‌شود.
درمان منظومه خانوادگی چگونه به شما کمک می‌کند؟
اگر با مشکلات ارتباطی، مسائل مربوط به سلامت روان، یا نوع دیگری از استرس مدوام دست و پنجه نرم می‌کنید، روش درمان منظومه خانوادگی می‌تواند به شما کمک کند. این روش درمانی می‌تواند بینشی نسبت به ریشه‌ی ناراحتی‌تان برای شما فراهم کند.
برای مثال، روش منظومه‌ای می‌تواند برای شناخت الگوها یا رفتارهای ناکارآمد خانوادگی که پیش از آن هرگز متوجه‌شان نشده‌اید، کمک‌کننده باشد. همچنین ممکن است مشکلات شخصی را نیز شناسایی کنید، مانند احساس تنش بین فردی که خودتان دوست دارید باشید و فردی که خانواده از شما می‌خواهد باشید.
منظومه‌های خانوادگی گروهی می‌توانند زوایای دید جدیدی را برایتان فراهم کنند و منجر شوند به راه حلی برای مشکلات روان‌شناختی دست یابید. افراد گروه ممکن است متوجه احساسات یا افکاری شوند که پیش از آن هرگز در نظر نداشته‌اند.
زمانی که این مسائل در جلسات درمانی آشکار می‌شوند، می‌توانید تفکر متفاوتی نسبت به زندگی را در پیش بگیرید و به سمت تغییر حرکت کنید.
با شناخت مشکلات و ریشه‌های آن‌ها روش منظومه خانوادگی می‌تواند برای ایجاد مکانیسم‌های مقابله‌ای به شما کمک کند تا طیفی از مشکلات روان‌شناختی را پشت سر بگذارید.
روش‌های به کار رفته در درمان منظومه خانوادگی
رویکرد منظومه خانوادگی از انواعی از روش‌ها استفاده می‌کند تا به مردم برای پشت سر گذاشتن هر مشکلی که باعث ایجاد اختلال شده کمک کنند. برخی از روش‌های زیر در این رویکرد به کار گرفته می‌شوند:
1.جستجوگر بودن
در درمان منظومه خانوادگی به شکل گروهی یک نفر به‌عنوان جستجوگر در نظر گرفته می‌شود، که فردی است که قرار است مشکل و مسئله‌ای را بیان کند.
باقی افراد گروه به‌عنوان «نمایانگران» در نظر گرفته می‌شوند و نقش اعضای خانواده‌ی جستجوگر را بازی می‌کنند. طی کارگاه‌های منظومه خانوادگی افراد متعددی می‌توانند به صورت نوبتی جستجوگر باشند.
2.قرار دادن افراد در سایکودراما
زمان اجرای درمان منظومه خانوادگی درمانگر یا تسهیلگر به روش‌های گوناگونی نمایانگران را انتخاب می‌کند.
ممکن است افراد گروه به دفعات در ترتیب‌های گوناگونی قرار بگیرند تا زمانی که این ترتیب و چیدمان به نظر جستجوگر مناسب بیاید.
3.برقراری ارتباط و تطبیق دادن
طی زمانی که جستجوگر روی مشکلات خود کار می‌کند، ممکن است لازم باشد تسهیلگر در آرایش افراد گروه تغییراتی ایجاد کند تا بازنمایی خانواده‌ی جستجوگر با تطبیق دقیق‌تری انجام شود. این تطبیق‌ها تا زمانی انجام می‌شوند که جستجوگر از نظر احساسی با این آرایش ارتباط برقرار کند.
4.حل مسئله
پس از کشف مشکلات در یک آرایش گروهی فرد می‌تواند منشا ناراحتی‌های خود را شناسایی کند. حتی ممکن است در صورت امکان افراد سعی کنند تا به حل مشکلات خانوادگی خود بپردازند. زمانی که مشکلات شناسایی می‌شوند، فرد می‌تواند متوجه‌شان شود و سعی در حل آن‌ها داشته باشد.
5.بازسازی سناریوها در جلسات فردی
در رابطه با کسانی که جلسات فردی را ترجیح می‌دهند، درمانگر ممکن است از اشیا، نقاشی‌ها، یا طراحی‌ها استفاده کند تا به افراد برای بازسازی و کشف تعاملات خانوادگی‌شان کمک کند.
چیدمان‌های مختلف درمان منظومه خانوادگی
درمان منظومه خانوادگی معمولا در چیدمان‌های گروهی ارائه می‌شود. با این وجود درمانگرانی هستند که این روش را به صورت فردی نیز اجرا می‌کنند. می‌توانید به صورت آنلاین به دنبال کارگاه یا درمانگر بگردید.
برخی چیدمان‌های منظومه خانوادگی شامل موارد زیر می‌شوند:
- مراکز کنفرانس برای ارائه‌ی کارگاه‌ها
- مراکز دینی
- دانشگاه‌ها
- مراکز مشاوره و خدمات اجتماعی
- مراکز مشاوره و درمان خصوصی
کارگاه‌های منظومه خانوادگی گروهی معمولا در مراکز کنفرانس، مراکز دینی، و دانشگاه‌ها برگزار می‌شوند، در حالی که جلسات فردی را می‌توان در مراکز مشاوره‌ی خصوصی و عمومی اجرا کرد. برخی درمانگران و مشاوران ممکن است مفاهیمی از منظومه خانوادگی را در جلسات خود به کار ببندند.
مشکلات قابل حل با روش منظومه خانوادگی
درمان منظومه خانوادگی برای حل بسیاری از مشکلات احساسی و اجتماعی مفید واقع می‌شود، از جمله:
- خودانگاره‌ی منفی
- خودناباوری
- مشکلات مربوط به اعتماد به نفس
- مشکلات ارتباطی
- اختلالات روان‌شناختی
- اضطراب
- افسردگی
- مشاوره خانواده
- رفتارهای پارانویید/ اسکیزوفرنی
- افکار خودکشی
- فرسودگی
- مشکلات زناشویی
- نداشتن سلامت جسمانی
- اختلالات شخصیتی
با توجه به دانشی که نسبت به منظومه‌های خانوادگی در دست است، می‌توان گفت این روش برای حل بسیاری از مشکلات روانی- اجتماعی سودمند است.
با کشف تعاملات ناسالم خانوادگی این رویکرد می‌تواند به افراد کمک کند تا مشکلاتی که باعث توقف پیشرفت در زندگی‌شان شده را حل کنند، چه این مشکلات اختلالات روانی باشند، و چه مشکلات مربوط به خودپنداره.
آیا منظومه‌های خانوادگی موثر هستند؟
طیف وسیعی از پژوهش‌ها حاکی از آنند که روش منظومه خانوادگی در شناسایی بسیاری از مشکلات روان‌شناختی موثر است.
به نظر می‌رسد این روش به طور کلی سلامت افراد را بهبود می‌بخشد، و مشکلات روان‌شناختی و همچنین علائم اختلالات روانی را بهبود می‌بخشد.
با این وجود، هیچ روش یکسانی وجود ندارد که برای همه افراد پاسخگو باشد. ممکن است این روش برای شما سودمند باشد، اما برخی افراد دیگر با استفاده از این روش بهبودی در شرایط خود حس نکنند. اگر این روش برای شما مناسب نبود، روش‌های درمانی بسیار دیگری در دسترس هستند.
یک متخصص سلامت روان می‌تواند به شما در انتخاب بهترین و مناسب‌ترین گزینه با توجه به شرایط مخصوص به خودتان کمک کند.
نقدهای وارد شده به منظومه خانوادگی
با وجود سودمندی روش منظومه خانوادگی، این روش عاری از نقد و اشکال نیست. نقدهایی نسبت به این روش ابداعی برت هلینگر وجود دارد که مربوط به احتمال زن‌هراسی و همجنس‌گراهراسی در این نظریه است.
همچنین شواهدی مبنی بر سرزنش قربانی در کار هلینگر دیده می‌شود، که با ارزش‌های مطابق با حرفه‌های مربوط به سلامت روان مانند روان‌شناسی و مشاغل اجتماعی هم‌خوانی ندارد.
برای مثال، برخی از منتقدین بیان می‌کنند که روش منظومه خانوادگی به درمان همجنس‌گرایی می‌پردازد، به طوری که انگار نوعی بیماری یا اختلال است که باید درمان شود.
برخی منتقدان دیگر به نظریات پدرسالارانه‌ی هلینگر اشاره کرده‌اند و معتقدند که هلینگر زن خانواده را برای مشکلات خانوادگی سرزنش می‌کند.
همچنین نقدهای دیگری وجود دارد که به این اشاره می‌کنند که هلینگر قربانی‌ها را تشویق می‌کرده تا از فردی که از آن‌ها سواستفاده کرده به خاطر تجربه‌ای که به آن‌ها داده تشکر کنند، و به این شکل قربانی‌ها را مقصر می‌دانسته.
با اینکه برخی منتقدان معتقدند این نقطه نظرها بر مبنای واقعیت هستند، بسیاری از افراد باور دارند که نقطه نظرات هلینگر از رده خارج شده‌اند.
فارغ از اینکه حقیقت چیست، درمانگران و مشاورانی که امروزه از روش منظومه خانوادگی استفاده می‌کنند، منشورهای اخلاقی‌ای را در نظر دارند که تبعیض را نهی و ممنوع می‌کنند. درمانگران منظومه خانوادگی می‌توانند مفاهیمی مانند همجنس‌گراهراسی و تبعیض جنسیتی را که در نظریه هلینگر وجود دارد کنار بگذارند و با گروه‌های متنوعی از افراد به طور موثر کار کنند.
نتیجه
اگر با مشکلات احساسی یا مسائل مربوط به سلامت روان دست و پنجه نرم می‌کنید، یا در روابط خود دچار مشکلاتی هستید، کار کردن با درمانگر منظومه خانوادگی می‌تواند برای شما مفید باشد.
با این روش درمانی می‌توانید بینش جدیدی نسبت به مشکلات خود پیدا کنید و ابزار لازم برای درمان را پیدا کنید. می‌توانید همین امروز به صورت آنلاین به دنبال یک درمانگر منظومه خانوادگی بگردید، یا با انجمن سلامت روان محله‌ی خود تماس بگیرید تا بیشتر با خدمات مربوط به سلامت روان در ناحیه‌ی زندگی خود آشنا شوید.
اگر خودتان درمانگر هستید و این روش برایتان جالب است، می‌توانید با شرکت در دوره‌های تکمیلی انجمن درمانگران منظومه خانوادگی آن همراه با دریافت مدرک تبدیل به یک درمانگر منظومه خانوادگی شوید. اطلاعات بیشتر به صورت آنلاین در دسترس است.